درجه زردی نوزاد: راهنمای جامع تشخیص، علائم، درمان و مراقبت
درجه زردی نوزاد یا یرقان نوزادی یکی از شایعترین تغییراتی است که در روزهای اول زندگی مشاهده میشود. حدود ۶۰٪ نوزادان ترم و ۸۰٪ نوزادان نارس درجاتی از زردی را تجربه میکنند. اهمیت این موضوع زمانی مشخص میشود که بدانیم افزایش کنترلنشده بیلیروبین میتواند در موارد شدید، مشکلات عصبی ایجاد کند. به همین دلیل شناخت انواع زردی، روش تشخیص، میزان خطر و بهترین شیوه درمان بسیار مهم است.
زردی نوزاد چیست و چگونه ایجاد میشود؟
بیلیروبین یک رنگدانه زردرنگ است که در اثر تجزیه طبیعی گلبولهای قرمز ایجاد میشود. در بزرگسالان، کبد آن را پردازش و دفع میکند؛ اما در نوزادان، کبد هنوز کامل تکامل نیافته و نمیتواند بیلیروبین را به سرعت دفع کند. همین موضوع باعث تجمع بیلیروبین و تغییر رنگ پوست و سفیدی چشمها میشود.
انواع زردی نوزاد
۱. زردی فیزیولوژیک (طبیعی)
رایجترین نوع زردی است و بین روز ۲ تا ۴ بعد از تولد ظاهر میشود. این نوع زردی معمولاً خفیف است و با کمک تغذیه مناسب یا نوردرمانی ساده درمان میشود.
ویژگیها:
-
شروع تدریجی
-
شدت کم تا متوسط
-
رفع خودبهخودی در ۷ تا ۱۰ روز
۲. زردی پاتولوژیک (غیرطبیعی)
زردیای که زودتر از ۲۴ ساعت اول ظاهر شود یا شدت آن بهسرعت افزایش یابد، پاتولوژیک محسوب میشود.
دلایل محتمل:
-
ناسازگاری خونی ABO یا Rh
-
اختلالات همولیتیک
-
عفونتهای نوزادی
-
مشکلات کبدی
-
کمکاری تیروئید
-
نارس بودن نوزاد
این نوع زردی نیاز به بررسی آزمایشگاهی دقیق دارد.
۳. زردی ناشی از شیر مادر
این نوع به دو شکل دیده میشود:
✔ زردی ناشی از کم خوردن شیر مادر (Breastfeeding Jaundice)
وقتی نوزاد شیر کافی دریافت نکند، دفع بیلیروبین کمتر میشود و زردی بالا میرود.
✔ زردی ناشی از ترکیبات شیر مادر (Breast Milk Jaundice)
به دلیل وجود موادی در شیر مادر که دفع بیلیروبین را کند میکند؛ اما معمولاً بیخطر است و با ادامه شیردهی رفع میشود.
درجهبندی زردی: از کجا بفهمیم زردی خطرناک است؟
پزشکان جهت سنجش شدت زردی از میزان بیلیروبین تام سرم (TSB) استفاده میکنند. مقدار خطر بسته به سن نوزاد به ساعت (نه روز) سنجیده میشود.
محدودههای معمول بیلیروبین
-
کمخطر: زیر ۱۰
-
متوسط: ۱۰ تا ۱۵
-
مرزی تا خطرناک: ۱۵ تا ۲۰
-
بسیار خطرناک: بالای ۲۰
-
خطر آسیب مغزی: بالای ۲۵ (مخصوصاً در نوزاد نارس)
هرچند تفسیر دقیق باید توسط پزشک و با نمودار نوموگرام انجام شود.
علائم زردی نوزاد
علائم ظاهری
-
زردی صورت و سپس سینه، شکم و پاها
-
زردی در سفیدی چشم
-
تشدید زردی در نور طبیعی
علائم خطرناک که نیاز به مراجعه فوری دارند
-
خوابآلودگی بیش از حد
-
خوب شیر نخوردن
-
گریه زیر یا بسیار بلند
-
سفت شدن یا شل شدن غیرطبیعی بدن
-
کبودی یا رنگپریدگی
-
زردی زیر ۲۴ ساعت اول
برای اطلاعات بیشتر در مورد علائم، درمان و مدیریت زردی نوزاد، میتوانید به مقالهی جامع زردی نوزاد در سایت کرج بیبی مراجعه کنید.
روشهای تشخیص زردی نوزاد
۱. معاینه بالینی
پزشک با فشار دادن آرام پوست نوزاد روی استخوان (پیشانی یا سینه) و مشاهده رنگ زرد، شدت اولیه را تشخیص میدهد.
۲. آزمایش سنجش بیلیروبین
الف) بیلیروبین پوستسنجی (TCB)
یک دستگاه بدون درد که روی پوست گذاشته میشود.
ب) آزمایش خون (TSB)
روش دقیقتر برای تعیین سطح بیلیروبین که بر اساس سن نوزاد تفسیر میشود.
برای مطالعهی بیشتر در مورد علل تب نوزاد، مقالهی جامع «علل تب نوزاد» در وبسایت کرج بیبی را پیشنهاد میکنم.
روشهای درمان زردی نوزاد
۱. نوردرمانی (Phototherapy)
اولین و رایجترین روش درمان
چگونگی اثر:
-
تبدیل بیلیروبین به موادی که راحتتر دفع میشوند
توصیهها هنگام نوردرمانی:
-
چشمها با چشمبند پوشانده شود
-
پوشک بسته شود
-
شیردهی مداوم برقرار باشد
-
هر ۶ تا ۱۲ ساعت سطح بیلیروبین کنترل شود
۲. تعویض خون (Exchange Transfusion)
برای نوزادانی که بیلیروبین بسیار بالا دارند
هدف:
-
کاهش سریع بیلیروبین
-
درمان ناسازگاری خونی
۳. درمان علت زمینهای
-
آنتیبیوتیک برای عفونت
-
درمان کمکاری تیروئید
-
بررسی بیماریهای متابولیک
-
بهبود تغذیه نوزاد
۴. تقویت شیردهی
در زردیهای خفیف، افزایش دفعات شیر مادر میتواند زردی را کاهش دهد.
مراقبتهای خانگی و نکات مهم برای والدین
-
نوزاد باید در روزهای اول، مرتب تحتنظر باشد
-
تغذیه هر ۲–۳ ساعت توصیه میشود
-
نوزاد را در هوای طبیعی و نور ملایم روز قرار دهید (نه آفتاب مستقیم)
-
زردی در دو هفته اول باید بهبود یابد
-
اگر زردی بعد از دو هفته ادامه داشت → ارزیابی برای “زردی طولکشیده” لازم است
عوارض زردی درماننشده
۱. کرنیکتروس (Kernicterus)
نوعی آسیب مغزی ناشی از رسوب بیلیروبین در بافتهای عصبی
علائم:
-
بیقراری
-
گریه زیر
-
ضعف عضلانی
-
تشنج
-
اختلال شنوایی
کاملاً قابل پیشگیری با تشخیص بهموقع.
پیشگیری از زردی نوزاد
-
شیردهی زودهنگام (در ساعت اول تولد)
-
تغذیه منظم و کافی
-
آزمایشهای مادر در دوران بارداری (Rh و ABO)
-
بررسی نوزاد در ۳ تا ۵ روز اول توسط پزشک
-
ترخیص نوزاد از بیمارستان تنها پس از ارزیابی زردی
“زردی نوزاد یک پدیده طبیعی است که در بسیاری از نوزادان در روزهای ابتدایی زندگی رخ میدهد. با این حال، تشخیص بهموقع و مراقبتهای دقیق میتواند از بروز مشکلات جدیتری مانند آسیب مغزی پیشگیری کند. همانطور که همیشه میگویم، در مراقبت از نوزادان، هیچ چیزی مهمتر از توجه به علائم اولیه نیست.”
— دکتر محمد رحیمیان, متخصص نوزادان و بیماریهای کودکان
سوالات متعدد
۱. زردی نوزاد چیست؟
زردی نوزاد یا یرقان به رنگ زرد پوست و چشمها گفته میشود که به دلیل تجمع بیلیروبین در خون نوزاد رخ میدهد. این حالت به طور معمول در هفته اول زندگی نوزاد مشاهده میشود و بیشتر نوزادان ترم و نارس به آن دچار میشوند.
۲. چه زمانی زردی نوزاد نگرانکننده است؟
اگر زردی در ۲۴ ساعت اول زندگی نوزاد آغاز شود یا شدت آن به سرعت افزایش یابد، باید فوراً توسط پزشک بررسی شود. همچنین، اگر زردی با علائم دیگری مانند خوابآلودگی غیرمعمول، گریه شدید یا کاهش وزن همراه باشد، نیاز به مراقبت فوری دارد.
۳. چه عواملی باعث زردی نوزاد میشود؟
زردی نوزاد میتواند به دلایل مختلفی مانند نارس بودن نوزاد، ناسازگاری خونی بین مادر و نوزاد (Rh یا ABO)، عفونتها، مشکلات کبدی و اختلالات همولیتیک ایجاد شود. همچنین، تغذیه ناکافی یا مشکلات در فرآیند تجزیه بیلیروبین هم میتواند علت باشد.
۴. زردی نوزاد تا چه زمانی باید درمان شود؟
زردی معمولاً در عرض ۱۰–۱۴ روز پس از تولد خودبهخود بهبود مییابد. اگر سطح بیلیروبین از حد ایمن بیشتر شود، درمانهایی مانند نوردرمانی (فتوتراپی) برای کاهش سطح آن لازم است.
۵. نوردرمانی چیست و چگونه به درمان زردی کمک میکند؟
نوردرمانی یک روش درمانی است که با تاباندن نور خاص به پوست نوزاد، بیلیروبین موجود در خون نوزاد را به مواد قابل دفع تبدیل میکند. این روش مؤثر و بیخطر است و معمولاً در درمان زردی نوزادان به کار میرود.
۶. آیا میتوان از زردی نوزاد پیشگیری کرد؟
در بیشتر موارد نمیتوان از زردی نوزاد جلوگیری کرد، اما تغذیه مناسب و مکرر نوزاد با شیر مادر یا شیر مصنوعی میتواند به دفع بیلیروبین کمک کند. همچنین، معاینات منظم نوزاد در روزهای اول تولد برای تشخیص زودهنگام زردی مفید است.
۷. اگر زردی نوزاد درمان نشود، چه خطراتی دارد؟
اگر زردی نوزاد درمان نشود و سطح بیلیروبین بسیار بالا برود، میتواند باعث آسیب مغزی و مشکلات عصبی مانند کرنیکتروس شود. کرنیکتروس یک حالت جدی است که منجر به آسیب مغزی دائمی و اختلالات شنوایی، حرکتی و شناختی میشود.
۸. آیا شیر مادر باعث زردی نوزاد میشود؟
شیر مادر به خودی خود باعث زردی نمیشود، اما در برخی موارد ممکن است ترکیبات موجود در شیر مادر باعث افزایش سطح بیلیروبین و تشدید زردی در نوزاد شود. در این صورت، توصیه به ادامه شیردهی معمولاً به کاهش زردی کمک میکند.
۹. چطور میتوان تشخیص داد که زردی نوزاد خطرناک است؟
برای تشخیص شدت زردی، پزشک از آزمایشات خون مانند اندازهگیری سطح بیلیروبین استفاده میکند. اگر سطح بیلیروبین بیشتر از ۲۰ باشد یا زردی سریعاً گسترش یابد، احتمالاً به درمانهای تخصصی نیاز است.
۱۰. آیا زردی نوزاد در آینده عوارضی به همراه خواهد داشت؟
در بیشتر موارد، زردی نوزاد بعد از درمان به طور کامل برطرف میشود و هیچ عارضهای باقی نمیماند. اما در صورت عدم درمان بهموقع، میتواند به آسیبهای مغزی جدی منجر شود. بنابراین، تشخیص و درمان بهموقع بسیار حائز اهمیت است.
