قطعاً برای والدین مراحل رشد و کامل شدن نوزاد با تمام جزئیاتش، جزو زیبا‌ترین لحظات زندگی است؛ یعنی تماشای اینکه نوزادتان از موجودی نسبتا ضعیف که درک زیادی از دنیای اطرافش ندارد، به یک کودک نوپا که نسبت به خود و محیط اطرافش شناختی پیدا می‌کند تبدیل می‌شود، بسیار جالب توجه خواهد بود. گرچه این تجربه‌ها با دردسرهای زیادی همراه است و یک پروسه پر افت و خیز و چالش برانگیز است، اما همین چالش‌ها نیز زمینه ساز رشد کودک هستند. یکی از انواع و اقسام مراحل مربوط به رشد کودک، دندان درآوردن است که تجربه معمولاً این دوران را یکی از سخت‌ترین مراحل در دوران‌های نوزاد در مراحل مربوط به رشد او می‌دانند؛ چرا که ممکن است در برخی از مواقع برای کودک آزار زیادی به همراه داشته باشد و به تبع او پدر و مادر نیز دچار ناراحتی و سختی شوند. در مقاله امروز ما می‌خواهیم در رابطه با دندان درآوردن نوزاد به طور کامل صحبت کنیم. پس اگر تمایل به کسب اطلاعات در این زمینه دارید، لطفاً ما را تا پایان همراهی بفرمایید.
چگونگی دندان درآوردن در نوزاد
درآوردن دندان نوزاد در واقع به معنای بیرون آمدن اولین جوانه‌های دندان شیری او از پوست لثه است. این جوانه‌ها در فک نوزاد، زمانی که او در شکم مادر است تشکیل می‌شوند و زمانی که نوزاد متولد می‌شود، در بازه زمانی ۴ ماهگی تا یک سالگی به بیرون خواهند آمد. کودکان ممکن است تا یک سالگی حتی ۴ تا دندان هم داشته باشند، اما معمولاً اولین دندان آنها در ۶ ماهگی بیرون می‌آید و تا سن دو سالگی دارای دو دندان می‌شوند. لازم به ذکر است که این مسئله که اولین دندان کودک در چه سنی در بیاید و اصطلاحا نیش زدن دندان‌هایش از کی آغاز شود، بسیار به ژنتیک و وراثت او بستگی داشته و در کودکان مختلف متفاوت است. در موارد نادری نیز ممکن است چند هفته پس از تولد، نوزاد دندان درآورد و یا اینکه از بدو تولد با یک دندان به دنیا بیاید. اگر با چنین شرایطی مواجه شدید، مضطرب نشوید و بدانید که این پدیده اگرچه نادر است، اما اصلاً خطرناک نیست. نیش زدن دندان‌های کودک در اکثر مواقع با حساسیت و درد زیادی همراه است که گاهاً حتی چند ماه قبل از رشد اولین دندان این درد و حساسیت آغاز می‌شود. آرام کردن نوزادان و کودکان در چنین شرایطی جزو یکی از سخت‌ترین کارهای پدر و مادرهاست. چنین دردی کودک را به شدت بی‌قرار کرده و ممکن است عوارض دیگری همچون تب خفیف نیز به همراه داشته باشد.
زمان بندی رشد دندان در نوزادان
طبق تجربه معمولاً روند رشد دندان در کودکان از یکی از دو دندان میانی پایین شروع می‌شود. این دندان امکان دارد خود را در چهار ماهگی نشان دهد و امکان دارد که حتی بعد از یک سالگی بیرون بزند که جای نگرانی نیست. در برخی از مواقع نیز زیر لثه نوزاد سفید شده و نشانه نیش زدن دندان است که ممکن است این بازه زمانی تا ۲ تا ۳ ماه نیز طول داشته باشد. مثلاً امکان دارد سفیدی دندان در زیر لثه خود را در سه ماهگی نشان دهد، اما نیش زدن دندان دو ماه پس از این موضوع اتفاق بیفتد. در ادامه درآمدن دندان‌های میانی در پایین دو دندان میانی در قسمت بالا در می‌آیند. سپس دندان‌های کناری در قسمت پایین و دندان‌های کناری در قسمت بالا در می‌آیند و بعد از آن نیز دندان‌های آسیاب اول و دندان‌های نیش ۲ شروع به آمدن خواهند کرد. در آخر نیز دندان‌های آسیاب دوم رشد می‌کنند که هنگام رشد این دندان‌ها معمولاً کودک ۳ سال دارد؛ بدین ترتیب با فرایند رشد این دندان‌ها کودکان در سه سالگی ۲۰ دندان دارند. در قسمت زیر می‌خواهیم ترتیب رشد دندان‌ها را به طور کامل شرح دهیم.
_ در محدوده سنی ۶ تا ۱۰ ماهگی دو دندان جلوی فک پایین رشد می‌کنند.
_ در بازه زمانی ۸ تا ۱۳ ماهگی دو دندان جلوی فک بالا در می‌آیند.
_ زمانی که کودک سنش ۸ تا ۱۶ ماه است معمولا دندان‌های کناری فک پایین و بالا رشد می‌کنند که البته دندان‌های فک پایین اول در می‌آیند.
_ آسیاب پایین و بالا نیز در سن ۱۳ ماهگی تا ۱۹ ماهگی رشد کرده که در رابطه با رشد این دندان‌ها نیز باید بگوییم که ردیف پایین پیشتاز بوده و زودتر در می‌آیند.
_ هنگامی که کودکان در سن ۱۶ تا ۲۳ ماهگی رشد هستند، دندان‌های نیش در کنار دندان‌های جانبی رشد خواهند کرد.
_ دندان‌های آسیاب دوم بالا و پایین نیز در سن ۲۵ ماهگی تا ۳۳ ماهگی رشد خود را آغاز می‌کنند.
این روند رشد ثابت نمی‌باشد و ممکن است در نوزادان مختلف متفاوت باشد. پس اگر نحوه رشد دندان‌های کودکتان با نوشته‌های فوق مطابقت نداشت، به هیچ وجه نگران نشوید و بدانید که نحوه رشد دندان‌ها ممکن است برای برخی از متفاوت باشد. در رابطه با سخت‌ترین دندان‌ها در حین درآمدن باید بگوییم که معمولاً دندان‌های اول و دندان‌های نیش کودک را با چالش بیشتری مواجه کرده و درآمدنشان با درد و سختی بیشتری همراه است. از مادران سوال می‌کنند که بهترین زمان دندان درآوردن کودک یا نوزاد چه زمانی است. در رابطه با این موضوع باید بگوییم که به هیچ وجه نمی‌توان سنی را به عنوان بهترین زمان دندان درآوردن مطرح نمود.
علائم دندان درآوردن در نوزادان
نوزادان توانایی تکلم را ندارند و هنگام گریه کردن و بی‌قراری نمی‌توانیم دقیقاً دلیل گریه آنها را متوجه شویم. اما طبق تجربه معمولاً بی‌قراری‌های نوزاد در دو ماهگی یا سه ماهگی مربوط به دندان درآوردن است. البته امکان دارد که این مشکل از جای دیگر نیز باشد، ولی معمولاً علت ناراحتی نوزاد در این بازه زمانی به خاطر درآوردن دندان است. اگر نوزادی در این سن و سال دارید و متوجه بی‌تابی و ناراحتی او شدید، به بررسی علائم درآوردن دندان پرداخته و اگر این علائم را پیدا نکردید، باید دنبال منشا دیگری باشید بارز‌ترین علامت‌ها و نشانه‌های درآوردن دندان عبارت‌اند از:
_ آب دهان نوزاد زیاد شده به گونه‌ای که از دهانش بیرون ریخته و قادر به کنترل آن نیست.
_تحریک پذیری لثه‌هایش بیشتر شده و هنگامی که شما با دست لثه‌هایش را لمس می‌کنید، خود را عقب می‌کشد و پس می‌زند.
_تمایل به گاز گرفتن در نوزاد افزایش پیدا می‌کند. به طوری که هر وسیله سفت یا نرمی را گاز می‌گیرد.
_خواب شبانه‌اش تا حد زیادی مختل شده و معمولاً بی‌قرار است.
_روی لثه‌ها قرمزی و التهاب و تورم خاصی دیده می‌شود.
در اکثر مواقع بی‌قراری‌های کودک که منشا آن دندان درآوردن است، با خارش لثه و تمایل او به گاز گرفتن اشیا همراه است. در واقع در چنین شرایطی کودکان دوست دارند هر جسمی را به لثه‌های خود کشیده تا آن را آرام نمایند. اگر هیچ شئ‌ای دم دست او نباشد، برای خاراندن لثه‌هایش از دستان خود کمک می‌گیرد. بعضی از کودکان هنگام دندان درآوردن با علائم شدیدتری نیز مانند استفراغ، اسهال و تب مواجه می‌شوند. جالب است بدانید که یکی دیگر از مواردی که می‌توان به عنوان علائم دندان درآوردن در نوزادان از آن نام برد، ادرار سوختگی است که برای بعضی از نوزادان پیش می‌آید. با داشتن آگاهی در زمینه علائم مربوط به دندان درآوردن دقت کنید که اگر نشانه‌های شدید مانند استفراغ، تب و اسهال را دیدید، بلافاصله پزشک را در جریان بگذارید؛ چرا که ممکن است این علائم نشانه یک بیماری باشد که نیاز به درمان سریع دارد. دمای مربوط به دندان درآوردن در اکثر مواقع بیش از ۳۸ درجه نمی‌شود و اگر به این درجه نیز برسد، خیلی زود برطرف خواهد شد. یا مثلاً سرفه و آبریزش بینی به هیچ وجه جزو علائم دندان درآوردن نیست. اگر علائم نامتعارفی که مربوط به دندان درآوردن نبود را مشاهده کردید، با پزشک صحبت کرده تا اقدامات لازم را جهت یافتن مشکل به عمل آورید. بعضی از مواقع کودکان به دلیل خارش شدید لثه‌ها اشیا مختلفی را به دهان می‌برند که این مسئله ممکن است عفونت دستگاه گوارشی را به همراه داشته باشد و در نتیجه باعث اسهال یا تب نوزاد شود که همه این موارد توسط پزشک قابل بررسی و درمان می‌باشد.
زود یا دیر دندان درآوردن در نوزادان
همانطور که در قسمت‌های قبل نیز اشاره کردیم، روند درآوردن دندان در کودکان مختلف متغیر است و ما نمی‌توانیم زمانی ثابت را برای همه آنها مشخص کنیم. بعضی از نوزادان ممکن است در بازه زمانی ۷ تا ۱۳ ماهگی اولین دندانشان را درآورند که در چنین شرایطی ممکن است والدین نگران شده و فکر کنند بروز این اتفاق نمایانگر مشکلی است. برای اطمینان خاطر به نگرانی چنین والدینی باید بگوییم که اصلاً نگران نباشید؛ چرا که اگر نوزادتان در شرایط رشد قد و وزن خوبی قرار گرفته است، تاخیر درآوردن دندان موضوع عجیب و غریب و مشکل سازی نیست. اگر دندان درآوردن کودکتان تا یک سال و نیم به تاخیر افتاد، بد نیست در رابطه با این موضوع با پزشک صحبت کنید. باور غلطی نیز در میان عموم مردم جا افتاده است که کودکانی که در سن ۳ یا چهار ماهگی دندان در می‌آورند، دندان‌هایشان استحکام و مقاومت خوبی ندارد که باید بگوییم این موضوع به هیچ وجه منشا علمی ندارد و اصلاً اثبات نشده است و علت زود دندان درآوردن کودک نیز بیشتر ریشه ژنتیکی و وراثتی دارد.
راهکارهایی برای کاهش درد و بی‌قراری دندان درآوردن
از گذشته تاکنون برای کاهش درد و التهاب نوزاد هنگام دندان درآوردن راهکارهای مختلفی به والدین ارائه می‌شود. دغدغه والدین کم تجربه و جوان یافتن بهترین و بی‌ضررترین راه حل است. در این قسمت می‌خواهیم چند راهکار موثر در این زمینه را به شما معرفی کنیم:
▪ دندان‌گیرهای سرد برای کاهش درد دندان درآوردن:
یکی از بهترین لوازم و وسایل برای ماساژ لثه کودکان دندانگیر است که از چند سال پیش تاکنون از این وسیله مفید برای ماساژ لثه استفاده شده است. دندانگیر خارش و درد لثه را تسکین می‌دهد. حال در نظر بگیرید دندانگیر خنک نیز باشد، پس تاثیر فوق العاده چشمگیری در کاهش التهاب لثه‌ها و انتقال دادن حس خنکی و بی‌حسی موضعی لثه دارد. اگر کودکتان سنش آنقدر زیاد نیست که بتواند خودش دندانگیر را بگیرد و روی لثه‌هایش بمالد، می‌توانید به او در این زمینه کمک کنید و بگذارید که با فشار دادن دندانگیر لثه‌های خود را تسکین دهد؛ چرا که قطعاً انجام این کار برای کودکتان آرامش بخش است. همین که دندانگیر را در یخچال قرار دهید، به اندازه کافی خنک می‌شود و به هیچ وجه دندان‌گیرهای سفت و یخ زده را در اختیار کودک نگذارید.
▪ ماساژ لثه‌ها برای کاهش درد دندان درآوردن:
یکی دیگر از راهکارها برای کاهش درد دندان درآوردن این است که با دستان تمیز لثه نوزادتان را ماساژ داده و با انجام این کار از شدت خارش لثه‌هایش بکاهید و او نیز آرام خواهد شد. البته بعضی از افراد با یک دستمال نخی کاملاً تمیز که آغشته به آب خنک است این کار را انجام می‌دهد. لوازمی مانند سر انگشتی‌های مسواک شکل که با نام مسواک انگشتی نیز شناخته می‌شوند، برای انجام این کار تولید شده‌اند که معمولاً جنسشان از سیلیکون است و به شکل پله پله طراحی شده‌اند و مادر می‌تواند به راحتی با آن لثه نوزادش را ماساژ دهد. بهتر است این مسواک انگشتی را قبل از ماساژ در یخچال بگذارید تا خنک شده و تاثیر بهتر و بیشتری داشته باشد.
▪ تغذیه برای کاهش درد دندان درآوردن:
برای کم شدن التهاب و التیام درد یا سوزش لثه‌های کودکتان سعی کنید بیشتر به او غذاهای خنک بدهید؛ مثلاً می‌توانید یک ساقه کرفس خنک شده در یخچال را در اختیار کودک قرار دهید تا با گاز زدن به آن درد لثه خود را تسکین دهد. این در شرایطی است که کودکتان قادر به گرفتن چیزی باشد، در غیر این صورت خودتان باید به او کمک کنید. برخی از افراد معتقدند که ساقه پیازچه نیز می‌تواند همین کار را برای کودک انجام دهد. در صورتی که باید بگوییم پیازچه استحکام لازم را نداشته و ممکن است به گلوی نوزاد بپرد، پس مراقب انجام چنین کاری باشید.
▪ مسکن برای کاهش درد دندان درآوردن:
می‌توانید از بعضی از مسکن‌های خوراکی با مشورت پزشک برای کاهش درد دندان نوزاد خود استفاده کنید، همچنین می‌توان از شربت استامینوفن نیز بهره گرفت. فقط باید مراقب باشید که در مصرف این شربت زیاده‌روی نشود. بهتر است برای اطمینان راجع به چگونگی و دوز مصرف از پزشک سوالات خود را بپرسید. تاکید می‌کنیم که هیچ داروی مسکنی را به شکل خودسرانه به فرزندتان ندهید، زیرا ممکن است عوارض بدی داشته باشد.
▪ آرام بخش‌های موضعی برای کاهش درد دندان درآوردن:
در برخی از شرایط برای کودکان و نوزادان پمادهای موضعی تجویز می‌شود که استفاده از آن در روز یک یا دو بار می‌باشد که باید توسط پزشک تجویز شود، معمولا بی ضرر بوده فقط باید در استفاده آنها افراط نشود. تمام این آرام‌بخش‌های موضعی موقتی هستند، اما در شرایطی که کودک خیلی بی‌قراری می‌کند، می‌تواند کمک کند تا او به خواب رود؛ در نتیجه از بی‌خواب شدن نوزاد در اثر درد لثه و دندان پیشگیری می‌کند. عزیزان تاکید می‌کنیم که هر راهکاری را صرفاً با مشورت پزشک متخصص در پیش گیرید. یعنی نباید استفاده از هرگونه شربت، قرص، پماد یا هر داروی دیگری به شکل خودخواسته و خودسرانه باشد.
▪ مراقبت از دندان نوزاد و پس از رشد:
دندان‌هایی که در می‌آیند، در واقع دندان‌های شیری نوزاد هستند که مینای آنها آسیب پذیرتر و حساس‌تر و ضعیف‌تر است؛ لذا باید نسبت به رعایت بهداشت مربوط به دندان‌ها دقت زیادی شود. در گذشته بسیاری از والدین فکر می‌کردند که به دلیل اینکه این دندان‌ها موقتی هستند، احتیاجی به مراقبت و توجه ندارند. اما باید بگوییم که عدم توجه به دندان‌های عوارض بدی را در پی دارد. به عنوان مثال اگر دندان کودک به اندازه‌ای صدمه ببیند که پزشک راهی به جز کشیدن آن نداشته باشد و دندان را قبل از زمان مقرر و به وسیله دندانپزشک از دهان خارج شود، ممکن است فک کودک دچار تغییراتی کند که در آینده برای رشد دندان‌های دائمی مشکل ساز باشد. دفرمه شدن فک نیز جزو یکی دیگر از مشکلات کشیدن دندان در کودکانی که زیر ۵ سال سن دارند، می‌باشد. در برخی از مواقع که دندانپزشک اطفال می‌خواهد دندان شیری کودک را حفظ کند، امکان دارد مجبور به استفاده از بیهوشی گردد؛ زیرا در چنین شرایطی کودکان خیلی بی‌قرار می‌شوند و اجازه انجام کار را به دندانپزشک نمی‌دهند. رسیدگی نکردن به دندان‌های آسیب دیده نیز ممکن است معضلات و مشکلات بیشتری را در پی داشته باشد. پس توصیه می‌کنیم قبل از اینکه دندان‌ها صدمه ببیند، مراقبت از آنها را آغاز کرده و سعی کنید کم کم این موضوع را به فرزند خود آموزش دهید. بهتر است قبل از درآمدن دندان نوزاد، اقدام به تهیه مسواک‌های سایز کوچک کرده و بعد از هر دفعه غذا خوردن دندان‌های فرزندتان را مسواک بزنید. جهت استفاده از خمیر دندان نیز توصیه می‌کنیم با پزشکتان مشورت کنید. احتمالاً بیشتر پزشکان توصیه می‌کنند تا از خمیر دندان‌هایی که فاقد فلوراید هستند، استفاده شود. لازم به ذکر است که قبل از یک سالگی استفاده از خمیر دندان ضرورتی ندارد، اما پس از یک سالگی بهتر است که با خمیر دندان، دندان‌های کودک خود را مسواک کنید. یک پنس خمیر دندان نیز روی مسواکش بزنید، هر چقدر دندان‌های کودکتان بیشتر شد، میزان استفاده از خمیر را افزایش دهید.
▪ توصیه‌های مراقبتی از دندان کودکان:
تا اینجا از نحوه دندان درآوردن کودکان و اهمیت سلامت آنها نکاتی را عنوان کردیم. اکنون می‌خواهیم بعضی از راه‌های موثر در حفظ سلامت این دندان‌ها را به شما معرفی کنیم:
_شیر:
در صورتی که به نوزاد خود شیر خشک می‌دهید، بهتر است در طول شب از آن استفاده نشود؛ چرا که شکر موجود در شیر خشک ممکن است به دندان صدمه بزند. پس برای رسیدن به این هدف عادت شیر خوردن کودک در طول شب را حذف کنید. برای این منظور می‌توانید شیشه شیر را حذف کرده و بعد از یک سالگی لیوان شیر را جایگزین آن کنید.
_آموزش:
مراقبت از دندان‌ها را به کودکان بیاموزید و نحوه مسواک زدن را از طریق روش‌های خلاقانه به او یاد بدهید و سعی کنید او با علاقه این کار را انجام داده و به آن عادت کند.
_استفاده از فلوراید طبیعی:
همانطور که می‌دانید مکمل فلوراید جزو موادی است که می‌تواند به پیشگیری از پوسیدگی دندان کودک شما کمک زیادی کند. اما اگر می‌خواهید از آن بهره بگیرید، بهتر است با پزشک مشورت کرده و اگر نیاز بود طبق مجوز و دستور پزشک از آن استفاده نمایید.
_تغذیه:
مصرف شیرینی را برای کودکان به شدت محدود کرده و آن را به عنوان یک عادت غذایی در وجود کودکتان پرورش دهید. به طور کلی مصرف شیرینی از هر نظر برای انسان مضر است. پس به کودکتان یاد دهید که کمتر شیرینی بخورد و حتماً بعد از خوردن شیرینی از مسواک استفاده کند. چکاپ‌های دوره‌ای و منظم می‌تواند در درمان زود هنگام هرگونه پوسیدگی دندان تاثیر زیادی داشته باشد. باید بگوییم که جهت حفظ سلامت دندان کودک خود هر تجویزی را با مشورت به کار بگیرید؛ زیرا نوزادان حساسیت زیادی داشته و انجام کارهایی که بدون مشورت پزشک متخصص باشد، ممکن است برایشان عواقب جبران ناپذیری را داشته باشد. در این مقاله ما در رابطه با دندان درآوردن نوزاد و موارد مرتبط با آن مطالبی را عنوان کردیم. امیدواریم این نوشتار برایتان مفید واقع شده باشد. در پایان از صبر و توجه شما دوستان گرامی سپاسگزاریم.
