زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟
زردی نوزاد یک وضعیت بی‌خطر و نسبتاً رایج در میان نوزادان تازه به دنیا آمده است که در طی آن پوست صورت و بدن زرد شده و سفیدی چشم‌ها نیز زرد می‌شود. علائم دیگر زردی نوزاد شامل مواردی از قبیل زرد شدن کف دست و پا، ادرار زرد تیره و مدفوع کم رنگ است؛ ولی اصلی‌ترین نشانه آن زرد شدن رنگ پوست است. در مقاله امروز می‌خواهیم راجع به این موضوع صحبت کنیم که زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد و چطور می‌توان آن را درمان نمود. پس برای کسب اطلاعاتی در این زمینه، لطفاً ما را تا پایان همراهی بفرمایید.
زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد؟
علائم این معمولاً ۴۸ تا ۷۲ ساعت بعد از به دنیا آمدن نوزاد به وجود آمده و در صورتی که هیچ درمانی برای آن انجام نشود، احتمالاً ظرف گذشته دو هفته به شکل خود به خودی برطرف می‌شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
معمولاً نوزادان پس گذشت سه روز از به دنیا آمدنشان، جهت تشخیص زردی مورد آزمایش قرار خواهند گرفت که اگر علائم بروز این عارضه برای نوزادتان وجود داشت، بهتر است بلافاصله با یک پزشک متخصص در این زمینه مشورت کرده و پیگیری‌های لازم را جهت درمان انجام نمایید. در صورتی که می‌خواهید وضعیت نوزاد خود را در منزل زیر نظر داشته باشید، اگر متوجه پیشروی علائم زردی یا کم شدن اشتهای فرزندتان شدید، حتماً پزشک را در جریان قرار دهید.
چرا نوزاد من دچار زردی می‌شود؟
زردی نوزاد به دلیل افزایش میزان بیلی روبین در خون اوست. بیلی روبین ماده‌ای زرد رنگ است که پس از تجزیه گلبول‌های قرمز حامل اکسیژن در بدن به داخل خون وارد می‌شود. به دلیل اینکه میزان گلبول‌های قرمز در بدن نوزادان زیاد است، به سرعت تولید و تجزیه می‌شوند و از آنجایی که کبد نوزادان هنوز به شکل کامل تشکیل نشده است، توانایی کمی در خارج کردن بیلی روبین از خون را دارد. زمانی که نوزاد به ۱۴ روزگی می‌رسد، کبدش کامل‌تر شده و توانایی آن در تغییر شکل بیلی روبین بالا می‌رود. در این سن زردی بدون اینکه هیچ خطری برای نوزادتان به وجود بیاورد، از بین خواهد رفت. در تعداد کمی از نوزادان زردی به یک بیماری تبدیل می‌شود؛ البته اگر برای فرزندتان علائم زردی پس از گذشت یک روز از تولد بروز پیدا کرد، احتمال بیماری بیشتر است.
زردی تا چه اندازه شایع است؟
همانطور که گفتیم یکی از عارضه‌های متداول در میان نوزادان زردی است. طبق پژوهش‌ها از هر ۱۰ نوزاد که متولد می‌شود، ۶ نوزاد دچار این مشکل خواهند شد؛ اما از هر ۱۰ نوزاد نارس، ۸ نوزاد به زردی مبتلا می‌شوند که این نشانگر این است که بروز زردی در نوزادان نارس شایع‌تر است. طبق پژوهش‌های انجام شده از هر ۲۰ نوزاد، فقط میزان سطح بیلی روبین در یکی از آنها به اندازه‌ای بالا خواهد رفت که به درمان احتیاج پیدا کند. به دلایلی که هنوز کامل مشخص نیست، شیردهی توسط مادر می‌تواند میزان ابتلای زردی نوزادان را تا حدی افزایش دهد؛ اما این نوع زردی نیز معمولاً بیشتر از یک ماه طول نمی‌کشد.
زردی نوزادان چگونه درمان می‌شود؟
همانطور که گفتیم این عارضه احتیاجی به درمان خاصی ندارد و ظرف گذشت دو هفته به شکل خود به خودی برطرف خواهد شد. اما اگر زردی نوزادتان بیشتر از دو هفته طول کشید، باید اقدامات لازم را جهت درمان آن انجام دهید؛ چون ممکن است وجود مقادیر زیادی از بیلی روبین به مغز نوزاد آسیب زده و عوارض جبران ناپذیری را در پی داشته باشد. برای درمان زردی نوزادان دو روش درمانی اصلی وجود دارد که معمولاً در بیمارستان‌ها انجام خواهد شد. این روش‌ها عبارت‌اند از:
~ نور درمانی: طی این درمان طول موج خاصی از نور را روی پوست نوزاد تازه متولد شده می‌تابانند تا از طریق بیلی روبین موجود در خونش به وسیله کبد راحت‌تر تجزیه شود.
~ ترانسفیوژن تبادلی: در این روش از طریق یک لوله نازک به اسم کاترر، خون موجود در عروق خونی نوزاد از بدنش خارج شده و با خون اهدایی جایگزین خواهد شد. معمولاً بدن تعداد زیادی از نوزادان به این روش تبادلی واکنش مثبت نشان می‌دهد و احتمالاً پس از گذشت چند روز، می‌توانید نوزادتان را از بیمارستان مرخص کنید.
زردی نوزاد چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
در صورتی که میزان زردی نوزاد خیلی بالا باشد و او تحت درمان خاصی قرار نگیرد، احتمال آسیب مغزی دائمی به نوزاد وجود دارد. از نظر پزشکی این وضعیت را کرن ایکتروس می‌نامند؛ اما این بیماری خیلی نادر است و از هر ۱۰۰ نوزاد یک نوزاد با آن مواجه خواهد شد.
علائم زردی نوزاد
همانطور که گفتیم زردی معمولاً ۷۲ ساعت پس از تولد بروز پیدا کرده و تا ۱۴ روز بعد به طور خود به خود برطرف می‌شود. در نوزادان نارس پتانسیل بیشتری برای بروز این مسئله وجود دارد. ممکن است این عارضه ۵ تا ۷ روز پس از تولد بروز پیدا کرده و تا ۲۰ روز هم طول می‌کشد. اغلب نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، برای مدت زمان طولانی‌تری علائم زردی را نشان می‌دهند و حتی ممکن است تا سه ماه با چنین وضعیتی مواجه باشند. در صورتی که فرزند شما دچار بیماری زردی باشد، رنگ پوستش متمایل به زرد خواهد شد. میزان زردی ابتدا از ناحیه سر و صورت آغاز شده و به قفسه سینه و شکم گسترش پیدا خواهد؛ سپس زردی به دست و پا نیز می‌رسد، به گونه‌ای که اگر با انگشتتان روی پوستش فشار دهید، زردی پوست خود را بیشتر نشان می‌دهد. این مشکل در نواحی دیگر بدن نیز خود را نشان می‌دهد؛ به عنوان مثال در سفیده چشم‌ها، کف پاها، کف دست‌ها، درون دهان و… نوزاد دارای زردی علائمی نظیر بی‌اشتهایی یا غذا نخوردن، خواب آلوده بودن، ادرار زرد تیره (ادرار نوزادان تازه متولد شده باید بی‌رنگ باشد)و مدفوع کمرنگ (مدفوع نوزادان متولد شده باید زرد یا نارنجی باشد)مشاهده می‌شود.
دلایل زردی نوزاد
- بالا رفتن بیلی روبین خون: همانطور گفتیم علت بروز این عارضه بالا رفتن میزان بیلی روبین در خون است. در علم پزشکی چنین وضعیتی را هایپر بیلی روبینومی می‌نامند. بیلی روبین ترکیبی زرد رنگ است که در حین تجزیه و شکست گلبول‌های قرمز در طحال به وجود می‌آید. این ماده از طریق جریان خون به کبد رسیده و کبد باید آن را به ترکیب خاصی تبدیل کرده تا از طریق صفرا به داخل دستگاه گوارش رود و نهایتاً از طریق مدفوع یا ادرار دفع شود. اما اگر میزان بیلی روبین در خون آنقدر زیاد باشد که کبد نتواند همه آن را فع کند، زردی به وجود می‌آید. شایع بودن زردی در نوزادان به این دلیل است که مقدار گلبول‌های قرمز در خونشان خیلی زیاد است و از طرفی به دلیل اینکه کبد نوزاد هنوز به شکل کاملی تشکیل نشده است، نمی‌تواند کارایی موثری را در این زمینه داشته باشد و همه بیلی روبین ها را دفع کند. میزان غلظت بیلی روبین در خون نوزادان نسبت به بزرگسالان دو برابر خواهد شد. زمانی که کودک به دو هفتگی می‌رسد، کبدش کامل شده و از غلظت بیلی روبین در خونش کاسته می‌گردد؛ در نتیجه پس از گذشت ۱۴ روز از به دنیا آمدن نوزاد، زردی او به طور کامل برطرف می‌شود. می‌توانیم بگوییم زردی جزو بیماری‌هایی است که نیاز به اقدام خاصی ندارد و در اکثر موارد به شکل خود به خودی درمان می‌شود.
- تغذیه با شیر مادر: یکی دیگر از دلایلی که منجر به بروز زردی نوزاد می‌شود، شیر مادر است؛ به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند تا زمانی که زردی نوزاد کاملاً بهبود پیدا خواهد کرد، به جای شیر مادر به نوزاد شیر خشک بدهید. اگر میزان زردی خیلی شدید نبود، احتیاجی به قطع کردن شیر مادر نیست؛ چرا که مزیت‌های شیر مادر خیلی بیشتر از خطرات و مضرات آن برای زردی است. در صورتی که نوزاد به درمان احتیاج داشته باشد، باید بیشتر مایعات و شیر بخورد. کاملا مشخص نیست به چه دلیل شیر مادر باعث زردی می‌شود؛ اما نظریات مختلفی در این باره وجود دارد. به عنوان مثال گفته می‌شود شیر مادر دارای ترکیباتی است که قابلیت کبد را برای تغییر شکل بیلی روبین کم می‌کند.
- بیماری‌های زمینه‌ای: در برخی از مواقع زردی ممکن است نمایانگر یک بیماری باشد. چنین بیماری زردی پاتولوژیک نامیده می‌شود که دلایل مختلفی دارد. برخی از این دلایل عبارت‌اند از:
-در صورتی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نکند و کم کار باشد، چنین مشکلی ایجاد می‌شود.
-اگر فرزند و مادر گروه‌های خونی متفاوتی داشته باشند، امکان دارد در طول دوران بارداری یا تولد با یکدیگر ترکیب شده و این مسئله را به وجود آورند.
-اگر خون مادر رسوس منفی و خون نوزاد رسوس مثبت داشته باشد، بیماری فاکتور رسوس ایجاد خواهد شد.
-عفونت مجرای ادرار نیز جزو بیماری‌هایی زمینه‌ای که سبب زردی نوزاد شده، محسوب می‌شوند.
-سندروم گریلگکر-نجار که یک بیماری وراثتی است و روی آنزیم تغییر دهنده بیلی روبین تاثیرگذار خواهد.
-انسداد یا ایجاد مشکل در کیسه صفرا و مجاری صفراوی نیز باعث زردی می‌شود. محل ذخیره صفرا در کیسه صفرا است و ماده صفرا از طریق مجاری صفراوی به درون روده هدایت می‌شود و در این ناحیه می‌تواند باعث ایجاد زردی شود.
-علاوه بر تمام این موارد به علت وجود یک نقص آنزیمی وراثتی به اسم نقص گلوکز ۶ فسفات دهیدروناژ نیز می‌تواند منجر به ایجاد زردی نوزاد و یا در موارد حادتر باعث کرنیکتروز گردد. در همین راستا الزامی است که راجع به رابطه با سابقه خانوادگی نقش گلوکز ۶ فسفات دهیدروناژ با یک پزشک متخصص صحبت کنید.
تشخیص زردی نوزاد
° اگر نوزادتان بعد از گذشت سه روز از تولد، تحت آزمایش‌های زردی قرار گرفت، اما این عارضه در وجود او تشخیص داده نشد؛ باید پس از مراجعت به منزل در رابطه با بروز علائم زردی مراقب نوزاد خود باشید. برخی از مواقع دیده شده است که عارضه زردی چند هفته بعد از تولد بروز پیدا می‌کند. در این شرایط پوست و سفیده چشم او را از این نظر مورد بررسی قرار داده و سایر علائم را نیز در نظر داشته باشید. به آرامی انگشتتان را روی پیشانی یا بینی او قرار داده و کمی فشار دهید. اگر در محل لکه زردی باقی ماند، نشان دهنده این است که فرزند شما با چنین مشکلی مواجه است. رنگ ادرار و مدفوع او را نیز بررسی کنید؛ در صورتی که رنگ ادرار نوزاد زرد باشد، معنایش این است که نوزاد دچار زردی شده است و مدفوع کمرنگ نیز می‌تواند حاکی از وجود زردی نوزاد باشد. پس در این شرایط در اسرع وقت با پزشک صحبت کرده و فرزندتان را برای معاینه نزد او ببرید.
° در روش معاینه چشمی هنگامی که نوزادتان را نزد پزشک می‌برید، ایشان پوست او را به صورت چشمی بررسی کرده تا همه علائم زردی را مورد بررسی و توجه قرار دهد. در این شرایط بخش‌هایی مانند لثه‌های نوزاد، سفیده چشم‌ها و رنگ ادرار و مدفوع مورد توجه قرار می‌گیرد.
° تست بیلی روبین نیز یکی از آزمایشات زردی نوزاد محسوب شده که در آن میزان غلظت بیلی روبین در خون اندازه‌گیری می‌شود. این تست را می‌توان با روش‌های مختلفی انجام داد که شامل آزمایش زردی نوزاد با دستگاه و آزمایش خون می‌شود. در آزمایش زردی نوزاد از وسیله‌ای به نام بیلی روبین سنج بهره گرفته می‌شود که در آن یک نور خاص را روی پوست نوزاد تاب می‌تابانند و از طریق آنالیز نور بازتاب شده از سطح پوست، غلظت بیلی روبین محاسبه می‌شود. در شیوه آزمایش خون با یک سوزن از ناحیه پاشنه نوزاد نمونه خون گرفته شده و غلظت بیلی روبین موجود در آن میزان خون، اندازه‌گیری می‌شود. اما در بیشتر مواقع از گزینه اول یعنی بیلی روبین سنج جهت محاسبه میزان زرده نوزاد استفاده خواهد شد. تنها زمانی به تست و آزمایش خون نیاز دارید که زردی نوزادتان یک روز پس از تولد بروز پیدا کرده باشد خوانش آزمایش زردی نوزاد با دستگاه خیلی بالا باشد
درمان زردی نوزاد
بر اساس نظر متخصصان این عارضه تنها زمانی به درمان احتیاج پیدا می‌کند که شدتش زیاد باشد. شدت و درجه زردی نیز فقط از طریق آزمایش زردی نوزاد با دستگاه و یا تست خون معین می‌شود. برای اکثر نوزادان مبتلا به زردی، احتیاج به اقدامات درمانی خاصی نیست و به در این صورت نوزاد می‌تواند با شیر مادر تغذیه شود. اگر پس از گذشت دو هفته وضعیت نوزاد بهبود پیدا نکرد، وقت آن فرار رسیده است که اقدامات درمانی را آغاز کنید. در این صورت باید تست‌ها و آزمایش‌های بیشتری انجام شود تا اگر دلیل بروز این عارضه یک بیماری زمینه‌ای بود، مشخص شود. اگر فرزندتان تحت نور درمانی و یا تعویض خون قرار بگیرد، به احتمال زیاد بهبود پیدا می‌کند. اما به هر حال پیگیری موارد درمانی در چنین شرایطی ضروری است و در صورت عدم توجه به این مسئله، عوارض جبران ناپذیری از جمله آسیب مغزی دائمی به نوزاد را در پی خواهد داشت.
استفاده از قرص فنوباربیتال برای زردی نوزادان
_سوال بیمار
دختر من ۱۵ روز سن دارد و دو بار برای زردی زیاد که به ظاهر به دلیل تفاوت گروه خونی فرزند و مادر است، در بیمارستان بستری شده است. زردی ۱۰ دارد و پزشکان قرص فنوباربیتال را برای مدت ۵ روز برایش تجویز کرده‌اند. بارزی که این دارو دارد آیا مصرف این قرص را برای درمان زردی نوزادان توصیه می‌کنید یا خیر؟ راهکار دیگری می‌توان برای پایین آوردن زردی نوزاد به کار گرفت؟
_پاسخ خانم دکتر رقیه زارع دکترای تخصصی طب سنتی ایران:
با سلام، این دارو به شکل موقتی و در دوز استاندارد تجویز خواهد شد؛ لذا نگران عوارض مصرف آن نباشید.
پیشگیری از زردی نوزاد
به طور کلی هیچ راهکار قطعی جهت پیشگیری از بروز زردی نوزادان وجود ندارد. اما می‌توان با کم کردن تغذیه نوزاد از طریق شیر مادر، میزان شدت زردی را کاهش داد. اما این فقط برای زمانی توصیه می‌شود که زردی نوزاد خیلی بالا نباشد؛ زیرا مزایایی که شیر مادر دارد، خیلی خیلی بیشتر از خطرات و مضرات زردی خفیف است. پس در چنین شرایطی مصرف شیر مادر ارزش بیشتری دارد. به والدینی که نگران چنین مسئله‌ای هستند باید بگوییم که زردی یک وضعیت متداول و رایج در میان نوزادان تازه متولد شده است و در اکثر موارد هیچ احتیاجی به درمان ندارد. اگر دیدید میزان زردی خیلی بالاتر از حد طبیعی بود، اقدامات درمانی نظیر تعویض خون و نور درمانی انجام شود. مهمترین نشانه‌های عارضه زردی نوزاد زرد شدن پوست صورت و بدن و سفیده چشم، زردی ادرار و کمرنگ شدن مدفوع می‌باشد. بروز زردی می‌تواند یا به شکل طبیعی باشد یا به دلایل مختلفی نظیر تغذیه کودک از شیر مادر و برخی از بیماری‌های زمینه‌ای به وجود آید. در این مواقع جای وجود نگرانی نیست و غالباً تا ۱۴ روزگی، این عارضه به مرور به طور کامل رفع می‌شود.
