غده تیروئید
یکی از غده‌های بدن است که در جلوی گردن و قسمت پایین حنجره و دقیقاً در بالای استخوان ترقوه قرار گرفته است. غده تیروئید یا سپردیس شکل پروانه‌ای مانندی دارد که با ترشح هورمون‌های T3 و T4 موظف به تنظیم انرژی و سوخت و ساز بدن هستند. غده کنترل کننده عملکرد تیروئید نیز غده هیپوفیز است که در مغز قرار گرفته است. در عملکرد تیروئید اختلالات مختلفی ممکن است به وجود بیاید؛ مثلاً کم کاری تیروئید در شرایطی به وجود می‌آید که این هورمون به حد کافی در بدن ترشح نگردد. چهار عملکرد مهم و اصلی غده تیروئید عبارت‌اند از:
_جذب و انتقال دادن ید
_تولید و ترشح تیروگلوبین
_تولید هورمون‌های تیروئیدی از طریق متصل کردن ید به تیروگلوبین
_ترشح هورمون‌های تیروئید به دستگاه گردش خون
حالا که آشنایی نسبی با نام غده تیروئید پیدا کردید، در ادامه می‌خواهیم بررسی کنیم که تیروئید کم کار چه مشکلاتی را می‌تواند برای نوزادان به وجود آورد و راه درمان آن چیست؟ پس لطفاً ما را تا انتها همراهی بفرمایید.
اختلال کم کاری تیروئید
از آنجایی که هورمون‌های غده تیروئید مانند هورمون تیروکسین T3 و T4 روی اندام‌های داخلی تاثیرگذار هستند؛ به همین دلیل سلامتی غده تیروئید فوق العاده اهمیت دارد. ترشح کم هورمون‌های تیروئیدی جزو یکی از مهمترین دلایل کم کاری تیروئید می‌باشد و ممکن است منجر به بروز خطرات تیروئید کم کار در نوزادان به شرح زیر گردد:
- اختلال سیستم عصبی: اگر تیروئید کودک کم کار باشد، هنگام رد و بدل شدن پیام‌های عصبی بین مغز و نخاع و سایر اندام‌های داخلی اختلالاتی به وجود می‌آید؛ به این بیماری نوروپاتی محیطی گفته می‌شود که علائمی مانند گزگز شدن اعضای بدن و سوزن سوزن شدن آن و یا درد را به همراه دارد.
- اختلال دستگاه تنفسی: یکی دیگر از عوارض تیروئید کم کار برای نوزادان، ضعیف شدن عضلات تنفسی آنهاست. در چنین شرایطی نوزاد نمی‌تواند عمل دم و بازدم را به خوبی انجام دهد و ممکن است عواقبی مانند تنگی نفس را داشته باشد.
- ناباروری: بد نیست بدانید که تیروئید کم کار جزو علل‌های شایع ناباروری زنان محسوب شده؛ چرا که این مسئله در روند تخمک گذاری اختلال به وجود می‌آورد.
- ایجاد خطر در دوران بارداری: از آنجایی که در ماه‌های اول بارداری، جنین از هورمون‌های تیروئیدی مادرش بهره می‌گیرد؛ لذا کمبود این هورمون‌ها ممکن است خطرات جدی را برای نوزاد به همراه داشته باشد.
- اختلال قلبی: با توجه به اینکه کم بودن هورمون‌های تیروئید باعث کاهش متابولیسم بدن انسان می‌شود، این مسئله روی عضلات قلب اثر منفی گذاشته و منجر به کم شدن تعداد ضربان قلب خواهد شد؛ در نتیجه به دنبال این عارضه کلسترول خون افزایش پیدا کرده و توان قلب در پمپاژ خون به مراتب کم می‌شود. لذا می‌توان گفت که کم کاری تیروئید اختلالات قلبی را به دنبال دارد.
- بیماری گواتر: در صورتی که تیروئید نوزاد کم کار باشد، سبب می‌شود غده تیروئید بزرگ شده و التهاب پیدا کند. هر چقدر این بیماری شدت بیشتری بگیرد، در تنفس و بلعیدن غذای کودک اختلالاتی ایجاد شده که به آن بیماری گواتر می‌گویند.
- اختلال روانی: شاید متعجب شوید اگر بدانید کمبود هورمون‌های تیروئید در بدن باعث افسردگی و منزوی شدن نوزاد خواهد شد. اگر این بیماری شدت بگیرد، باعث مسائلی مانند فراموشی و مختل شدن فرایند یادگیری نیز می‌گردد.
- بیماری میگزدم: در صورتی که کم کاری تیروئید با گذشت زمان افزایش پیدا کرده و درمان نشود، یک بیماری کمیاب و نادر به نام میگزدم را به وجود خواهد آورد که از جمله نشانه‌های آن بی‌حسی، خواب آلودگی و احساس سرمای شدید می‌باشد.
- مشکلات گوارشی: هورمون‌های تیروئیدی روی سوخت و ساز و متابولیسم بدن نقش مهمی داشته و کمبودشان منجر به کند شدن حرکت روده و معده می‌گردد که می‌تواند بیماری‌هایی نظیر نفخ و سوزش معده و یبوست را به وجود آورد؛ به همین دلیل است که گفته می‌شود کم کاری تیروئید باعث بروز مشکلات گوارشی خواهد شد.
- بیماری‌های پوستی: با توجه به اینکه هورمون‌های تیروئید روی متابولیسم بدن نقش زیادی دارند؛ در صورت کمبود این هورمون‌ها پوست خشک و رنگ پریده می‌شود و عوارضی نظیر نازک شدن موها، شکننده شدن ناخن‌ها و از بین رفتن تعریق را به دنبال خواهد داشت.
در مطالب فوق سعی کردیم به شکل کلی اختلال تیروئید کم کار را بررسی نماییم. در ادامه به توضیحاتی اختصاصی در رابطه با تیروئید کم کار نوزادان خواهیم پرداخت.
کم کاری تیروئید نوزاد چیست؟
یکی از مهمترین هورمون‌هایی که برای عملکرد و رشد مغز نوزاد نقش حیاتی و مهمی دارد، هورمون تیروئید است. در صورت کم کاری تیروئید ممکن است عقب ماندگی‌های ذهنی برای نوزاد به وجود بیاید. اگرچه این اختلال ابتدا هیچ نشانه‌ای ندارد و به راحتی تشخیص داده نمی‌شود؛ اما وجود آزمایش غربالگری در بدو تولد برای نوزادان به همین دلیل است و این آزمایش اهمیت بسیار زیادی دارد. بانوان عزیزی نیست که قصد اقدام به بارداری را دارند، باید پیش از انجام این کار آزمایش‌های لازم را بدهند تا در صورت داشتن اختلالات تیروئیدی خصوصاً تیروئید کم کار، آن را کنترل نمایند. غربالگری نوزادان نیز معمولاً در روز ۳ تا ۵ بعد از تولد انجام گرفته که در این نمونه گیری از کف پای او چند قطره خون گرفته شده و آزمایش انجام می‌شود. لازم به ذکر است که آزمایش تیروئید نوزاد هیچ احتیاجی به ناشتا بودن ندارد و بهتر از زمانی انجام شود که نوزاد شیر و غذای خود را خورده و راحت است؛ در نتیجه این آزمایش نیز بهتر انجام خواهد شد.
غربالگری مجدد
در برخی از مواقع ممکن است به بانوان گفته شود که بعد از یک هفته پس از نمونه گیری اولیه، جهت بررسی‌های بیشتر به مرکز بهداشت مراجعه کنند. غربالگیری مجدد غالباً به یکی از دلایل زیر درخواست داده می‌شود:
_نوزادان نارس
_نوزادانی که در بیمارستان بستری شده‌اند.
_نوزادانی که سابقه تعویض خون یا دریافت خون را داشته‌اند.
_ نوزادانی که وزنشان بیش از ۴ کیلوگرم است.
_ نوزادانی که وزنشان حدود دو و نیم کیلوگرم می‌باشد.
_ نوزادانی که سابقه استفاده از داروهایی همچون دوپامین را داشته‌اند.
_دوقلوها یا چند قلوها
علل تیروئید کم کار در نوزاد
کم کاری تیروئید در بدن نوزادان نیز معمولاً به علت ترشح ناکافی تیروئید یا عملکرد ناکارآمد آن در بدن رخ می‌دهد. اما برخی از مهمترین دلایل کم کاری تیروئید در نوزادان سه ماهه به دلیل موارد زیر اتفاق می‌افتد:
_مادرانی که مبتلا به کم کاری تیروئید هستند.
_مادرانی که مبتلا به بیماری دیابت هستند.
_مادرانی که به بیماری‌های مقاربتی مبتلا هستند.
_ازدواج‌های فامیلی
_ جنسیت دختر نوزاد
_ سم‌های موجود در حشره کش‌ها
_مصرف برخی از داروها مانند دوپامین سیتوکین یا داروهایی که حاوی ید و فنی توئین هستند.
انواع تیروئید کم کار در نوزاد
تیروئید کم کار در نوزادان ۸ ماهه یا سایر نوزادها دارای انواع متفاوتی است که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم
° تیروئید کم کار مادرزادی: یکی از متداول‌ترین انواع تیروئید در نوزادان است که معمولاً از بدو تولد در بدن نوزاد وجود دارد و ژن عامل آن از والدین یا یک والد به نوزاد داده خواهد شد.این اختلال چهار دلیل اصلی ایجاد می‌شود که عبارت‌اند از:
_غده تیروئید نمی‌تواند هورمون‌های تیروئید را تشکیل دهد.
_ رشد غده تیروئید به شکل کاملی صورت نگرفته است.
_غده تیروئید به شکل کامل تشکیل و ساخته نشده است.
_غده تیروئید در جایگاه اصلی خودش ساخته نشده است.
° تیروئید کم کار مادرزادی گذرا: در صورتی که غده تیروئید در جایگاه و محل اصلی خود تشکیل نشود، اگرچه در شکل آن ناهنجاری به چشم نمی‌خورد؛ اما نوزاد را به تیروئید کم کار موقتی مبتلا خواهد کرد. این اختلال در ۱۰ درصد از نوزادانی که مبتلا به تیروئید هستند، به وجود می‌آید. دلایل بروز این مسئله شامل موارد زیر هستند:
_مادر سابقه مبتلا بودن به تیروئید کم کار را داشته است.
_مادر در دوران بارداری موادی که حاوی ید بوده‌اند را مصرف نموده است.
_مادر در دوران بارداری جهت برطرف کردن مشکل تیروئید کم کار خود هیچ اقدام درمانی انجام نداده است.
° تیروئید کم کار اکتسابی: این مسئله بیشتر برای جوانانی که به سن بلوغ می‌رسند، شایع بوده و در جنسیت دختر بیش از جنسیت پسر دیده می‌شود.
علائم تیروئید کم کار در نوزاد
همانطور که در قسمت‌های قبل نیز اشاره کردیم، تیروئید کم کار معمولاً نشانه‌ای ندارد و یا علائم و نشانه‌های آن به آرامی خود را نشان می‌دهند؛ به همین علت است که والدین باید اطلاعات کافی را در این خصوص داشته باشند و به محض آغاز شدن اولین نشانه‌های بیماری، اقدامات لازم را جهت برطرف کردن و درمان این مشکل انجام دهند. مهمترین علامت‌های کم کاری تیروئید در نوزادان شامل موارد زیر می‌باشد:
- خواب زیاد
- گریه کردن نوزاد با صدای خرخر یا صدای گرفته
- زردی در طولانی مدت
- توقف رشد یا کند شدن رشد نوزاد
- ضعف در شیرخواری
- بزرگ شدن نقاط نرم جمجمه یا ملاج
- ناتوانی و سستی در عضلات و ضعیف شدن بنیه
- ایجاد لکه‌هایی روی پوست نوزاد
- خفگی مکرر
- یبوست به شکلی که هنگام لمس شکم سفتی و پری آن احساس شود.
- لتارژی یا کمبود انرژی نوزاد
- پف صورت یا التهاب و تورم زبان
- فتق ناف
درمان تیروئید کم کار در نوزاد
همانطور که گفتیم وجود اختلال در تیروئید با عقب ماندگی نوزاد و کودک رابطه مستقیمی داشته؛ به همین علت است که می‌گوییم بلافاصله پس از تشخیص بیماری، باید روند درمان طی شود و بهترین زمان جهت درمان این مشکل تا ۶ هفتگی نوزاد می‌باشد. با هر هفته تاخیری که روند درمان بیندازید، سطح آی کیو نوزاد شما به مراتب کم می‌شود؛ زیرا اساس تکامل مغز نوزاد شما دقیقاً در همان سال‌های اولیه پس از تولد می‌باشد. تیروئید کم کار با مصرف داروهایی نظیر لووتیروکسین و قرص‌های مختلف انجام می‌شود که البته این داروها باید با مجوز پزشک مصرف شود. اگر فرد به بیماری تیروئید کم کار مادرزادی مبتلا بود، دارودرمانی باید تا زمانی که شخص زنده است ادامه داشته باشد؛ اما اگر این مسئله موقتی بود، دارودرمانی حدود ۳ سال طول می‌کشد و پس از آن نیز آزمایش‌های تیروئید باید گرفته شود. اگر نتیجه به شکلی بود که تیروئید به سمت کم کار شدن نرفته بود، می‌توان دارو را برای مدت یک ماه و نیم قطع کرد؛ اما اگر این اتفاق نیفتاده باشد، فرد ناچار است تا آخر عمر دارو درمانی را ادامه دهد. نکات مختلفی جهت تنظیم دوز دارو مورد بررسی قرار می‌گیرند. داروهای تجویز شده نیز باید در قاشق، کاملاً خرد شده و در شیر مادر یا آب حل گردند، سپس به کودک خورانده شود. جهت تاثیر بیشتر چنین داروهایی بهتر است نیم ساعت پیش از مصرف و نیم ساعت پس از آن، نوزاد چیزی نخورد. بهتر است این دارو از نظر زمانی با قطره آهن و مولتی ویتامین‌ها، حدود ۴ ساعت اختلاف داشته باشد.
عوارض داروی لووتیروکسین
در صورتی که این دارو را دقیقاً طبق تجویز پزشک استفاده کنید و همان مقدار و دوز تجویز شده را سر ساعت مقرر مورد استفاده قرار دهید، عوارض خاصی برایتان نخواهد داشت. اما در موارد نادری نیز ممکن است این دارو عوارضی نظیر استرس و اضطراب، سردرد، لرزش دست، تحریک پذیری، تهوع، ضعف عضلانی، کاهش وزن، تب، ناراحتی معده، افزایش اشتها و کم خوابی را برای بعضی از افراد به همراه داشته باشد که اگر چنین علامت‌هایی را مشاهده کردید، پزشک را در جریان بگذارید.
درمان سنتی تیروئید کم کار در نوزادان
کسانی که به کم کاری تیروئید مبتلا هستند، رژیم غذایی‌شان باید کم کالری باشد؛ یعنی چنین افرادی باید مصرف قند، پروتئین‌های حیوانی و چربی را کاهش داده و در عوض خوردن میوه‌ها و سبزیجات تازه را در اولویت قرار دهند. ضمناً نمک‌های یددار را باید به صورت کامل در برنامه غذایی خود قرار دهند؛ زیرا استفاده از این نوع نمک‌ها در پیشگیری و درمان این بیماری فوق العاده تاثیرگذار است. تیروئید کم کار فرد را در معرض کمبود آهن قرار داده؛ به همین دلیل برای نوزادان حتماً از قطره آهن استفاده شود. بهره‌گیری از انواع و اقسام ویتامین‌ها خصوصاً ویتامین B که در تولید هورمون تیروئید نقش بسزایی دارد، توصیه خواهد شد. گیاهان دارویی نظیر گیاه پنج انگشت و گیاه کوهوش نیز در کنترل تیروئید موثر می‌باشد. فقط دقت داشته باشید که هنگام بهره‌گیری از درمان‌های مربوط به طب سنتی، با پزشک معالج خود مشورت کنید.
عوارض کم کاری تیروئید در کودکان
مسئله تشخیص و درمان کم کاری تیروئید فوق العاده اهمیت دارد و اگر این مسئله در زمان مناسب خود صورت نپذیرد، عوارضی جبران ناپذیری را به همراه می‌آورد. خوشبختانه با توجه به پیشرفت زیاد علم پزشکی در سال‌های اخیر و انجام غربالگری‌های نوزادان در بدو تولد، کودکانی که کم کاری تیروئیدشان درمان نشده باشد، خیلی کم هستند. اما به هر حال اقدامات احتیاطی همیشه باید انجام گیرد. در صورتی که در نزدیکان خود سابقه کم کاری تیروئید دارید، از انجام غربالگری‌ها در بیمارستان خاطر جمع شده و همان ابتدا به همه نشانه‌ها و علائم کودکتان توجه ویژه نمایید تا با انجام این کارها، روند درمان تیروئید کم کار نوزادتان ساده‌تر شود. اگر تیروئید کم کار درمان نشود، عواقب آن به اشکال زیر ظاهر می‌گردد:
-عدم توانایی تکلم یا لال شدن
-عدم رشد کافی قد
-عقب ماندگی ذهنی
-بیماری‌های مربوط به اعصاب و مغز
-ناشنوایی
کم کاری تیروئید و چاقی
مهمترین وظیفه غده تیروئید و هورمون‌هایش، تنظیم سوخت و ساز و متابولیسم بدن است. در واقع این غده سوزاندن انرژی و نوع واکنش بدن ما را به هورمون‌های اضطراب و استرس کنترل می‌نماید؛ لذا با ذکر این توضیحات می‌توان متوجه شد که هورمون تیروئید چه نقش حیاتی و مهمی در تنظیم وزن بدن دارد. حال فرض کنید تیروئید کم کار شده است؛ در نتیجه هورمون‌های آن که نقش مهمی را در تنظیم سوخت و ساز بدن بر عهده دارند، به اندازه کافی ترشح نمی‌شوند و فرد را دچار چاقی و اضافه وزن می‌کنند. پس به دلیل اینکه این بیماری علامت و نشانه بارز و خاصی ندارد، باید افراد هر ۵ سال یک بار جهت بررسی غده تیروئید آزمایشات لازم را انجام دهند.
چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
احتمالاً تا الان متوجه این مسئله شده‌اید که پیشگیری از عوارض تیروئید کم کار در کودکان، غربالگری آنها در بدو تولد می‌باشد. اما خیلی قبل‌تر از آن که انجام آزمایش‌های تیروئید برای مادران باردار صورت پذیرد، پدرها و مادرها موظف‌اند اطلاعات کاملی در رابطه با تیروئید کم کار نوزادان داشته باشند تا اگر هرگونه علامتی را مشاهده کردند، بلافاصله به پزشک مراجعه کنند. باید بدانید حتی یک روز تاخیر در روند درمان این بیماری، شدت آن را افزایش داده و عوارض بدی را به جا می‌گذارد. ضمناً اگر پزشک داروی خاصی را برای کودکتان تجویز کرد و شما پس از استفاده متوجه عوارض جانبی غیرمعمولی شدید، بلافاصله پزشک را در جریان بگذارید تا بررسی‌های لازم جهت ادامه یا عدم ادامه مصرف دارو صورت پذیرد. در این مقاله ما راجع به علائم کم کاری تیروئید در نوزادان و نحوه درمان آن مطالبی را عنوان کردیم. امیدواریم با بیان این مطالب توانسته باشیم اطلاعات والدین را در این خصوص افزایش داده و به آنها کمک کنیم. در پایان از صبر و توجه شما عزیزان که تا انتها در کنار ما بودید، بی‌نهایت سپاسگزاریم.
